Rotterdam is populair bij kunstenaars uit binnen- en buitenland. Ze komen graag naar onze stad om te wonen en te werken, of dat nu voor een speciaal project is of voor algemene verdieping van hun kunstpraktijk. Maar hoe is het eigenlijk gesteld met het residentieklimaat in Rotterdam?
Artist in residence: een kunstenaar verblijft en/of werkt tijdelijk in een andere omgeving om nieuw werk te maken of onderzoek te doen. In Rotterdam zijn er tal van organisaties die in totaal 32 kunstenaarsresidenties aanbieden en verzorgen. CBK Rotterdam organiseerde op 5 november 2024 een bijeenkomst voor deze diverse organisaties, waar ze met elkaar in gesprek gingen. Tegen welke obstakels lopen zij aan en hoe zorgen ze ervoor dat Rotterdam een prettige stad blijft voor artists in residence?
Residenties zijn kwetsbaar
Kunstenaars maken vooral gebruik van een residentie om werk af te maken of om ondersteuning te krijgen. Daar kunnen fysieke en technische mogelijkheden een rol bij spelen, maar ook de afzondering en de tijd om een project af te maken. Daarnaast biedt een residentie de kunstenaar een unieke mogelijkheid om diens netwerk uit te breiden.
‘Er is hernieuwde interesse in residenties, maar het klimaat in Rotterdam is veranderd’, zegt Marie Dicker, die voor CBK Rotterdam onderzoek deed naar de gevarieerde residenties in Rotterdam. ‘Hoewel residenties als laagdrempelig en inclusief worden ervaren, maakt het gebrek aan financiering ze kwetsbaar. Tegelijk vormen residenties een belangrijk deel van de creatieve humuslaag van Rotterdam.’
De juiste balans
Een van de redenen waarom residenties kwetsbaar zijn, is de afhankelijkheid van subsidies. ‘Een eindpresentatie na een residentie wordt vaak als voorwaarde gesteld voor de financiering’, zegt Sander Zweerts de Jong van Buitenplaats Brienenoord. ‘Maar zo’n presentatie geeft lang niet altijd een goed beeld van de residentie en het onderzoek dat de kunstenaar gedaan heeft. Hoe realiseer je een aantrekkelijke presentatie die recht doet aan de onderzoeksperiode?’
Fondsen zouden meer open moeten staan voor alternatieve verslaglegging van de residentie, vinden veel organisatoren. ‘Het is goed als we samen optrekken en de fondsen laten weten dat andere vormen van rapportage voor residenties interessanter kan zijn dan toewerken naar een presentatie als resultaat’, zegt Jette Schneider van Time Window. ‘Een residentie gaat om inspiratie opdoen en onderzoek doen, niet om iets opleveren op de korte termijn. Het resultaatgerichte kan juist belemmeren.’ Heidi Vogels van DutchCulture|TransArtists herkent dit dilemma en roept op om een nieuwe taal te ontwikkelen om de residenties te valideren. ‘Denk bijvoorbeeld aan termen als ‘uitgesteld publieksbereik’, zegt ze. ‘Daarmee kun je inzichtelijk maken welke impact een residentie jaren later nog kan hebben.’
Een nieuw netwerk
Een residentie is niet alleen waardevol voor de kunstenaar zelf, maar ook voor de gemeenschap. Organisatoren van residenties vinden het echter lastig om de interactie tussen kunstenaar en omgeving te vergroten. ‘We zouden in onze studio graag een community creëren’, zegt Mariana Tolkatser van CORPO, ‘maar tot nu toe lukt dat niet. Hoe kunnen we ervoor zorgen dat kunstenaars samen komen, zonder dat ze extra uren onbetaald werk moeten doen?’
Bezoekende kunstenaars goed informeren over netwerken en activiteiten is lastig, omdat alle informatie erover versnipperd is. ‘Als ik een bezoekende kunstenaar zou zijn, zou ik baat hebben bij een gezamenlijke website en socialmedia waarop alle informatie over residenties, hun programma’s en gasten te vinden is’, zegt Leslie Robbins van The Orange Tree art project (TOT). ‘Dat maakt het toch iets makkelijker om een afspraak te maken met andere kunstenaars.’
Creatieve huisvesting
Nieuw werk maken en je netwerk uitbreiden in Rotterdam is fantastisch voor kunstenaars die van buiten de stad komen, maar dan moeten ze wel ergens kunnen slapen. Huisvesting van kunstenaars is voor veel organisatoren een groot probleem, al vinden ze soms creatieve oplossingen. ‘Wij hebben eens een verblijf gevonden door gewoon rond te vragen in ons netwerk’, zegt Ivo van den Baar van Nieuw Charlois. ‘Mensen met een extra kamer wilden best twee maanden een kunstenaar te logeren hebben.’
Andere organisatoren pakken het zakelijker aan. ‘Wij hebben ruimtes die we kunnen verhuren en de opbrengst daarvan sparen we om kunstenaars gratis te huisvesten’, zegt Anique Weve van DnA Gallera. Donatie is een andere manier. ‘Een van onze supporters heeft zijn appartement gedoneerd’, zegt Sanne ten Brink van Brutus. ‘Daar kunnen we kunstenaars onderbrengen.’
Makersklimaat
Kunstenaars van buiten de stad kunnen met hun nieuwe perspectieven een belangrijke bijdrage leveren aan het makersklimaat in Rotterdam. De organisaties willen dat dan ook graag beter faciliteren. ‘Wij hebben kunstenaars van buiten de Europese Unie mogen ontvangen en we hebben gezien hoe vruchtbaar dat was’, zegt Simon Kentgens van Het wilde weten. ‘Zowel voor de kunstenaar als de community is het interessant om een echt ander perspectief binnen te halen. Tegelijk is het heel moeilijk: het is duur en lastig om een visum te regelen.’
Een regionaal netwerk dat een faciliterende rol speelt tussen bezoekende kunstenaars en Rotterdamse makers, zou een meerwaarde hebben. ‘In Rotterdam zijn heel veel initiatieven’, ziet Heidi Vogels van DutchCulture|TransArtists, ‘meer dan in andere steden. Daarvan moet de meerwaarde worden ingezien, want iedere plek is een schatkamer waar de stad gebruik van kan maken. Een organisatie als CBK Rotterdam zou hier een faciliterende rol in kunnen spelen, als coördinator bijvoorbeeld.’
Ondanks alle goede ideeën en goede wil vanuit de organisaties, blijft de financiering een heikel punt. ‘Allerlei initiatieven verdwijnen omdat het te duur wordt’, zegt Dirk van Lieshout van Cool Clay Collective. ‘We zouden eens moeten praten over hoe we de financiering minder stressvol kunnen maken. We hebben immers ook allemaal onze eigen kunstpraktijk.’
Behoeften
Welke behoeften hebben organisatoren van kunstenaarsresidenties in Rotterdam?
- Meer aandacht voor balans tussen het maakproces en de afsluiting van de residentie.
- Nieuwe manieren om de waarde van residenties recht te doen en erkenning van fondsen hierin.
- Een overzicht van alle residenties en interessante evenementen en plekken voor bezoekende kunstenaars.
- Betaalbare mogelijkheden om artists in residence te huisvesten.
- Een (regionaal) netwerk dat wordt ondersteund door een coördinator
- Meer structurele financiering voor de organisatie van residenties.
Tekst: Wilke Martens