Art Office

Juryrapport Stadstekenaars 2024

Om te beginnen twee krantenberichten gedateerd op de dag dat dit juryrapport werd geschreven. “Over bestaanszekerheid hoor je politici niet meer”, aldus twee Nederlandse Europarlementariërs in Trouw, in reactie op het trage proces om het minimumloon in Nederland te verhogen. En: ‘Het aantal daklozen neemt toe, bleek onlangs uit CBS-cijfers. 30.600 daklozen op 1 januari dit jaar, is de schatting, 15 procent meer dan in 2023’ stelt NRC in een artikel over dak- en thuislozen in Rotterdam.

Toen wij vorig jaar besloten onze oproep voor de stadstekenaars van 2024 van het thema ‘bestaans(on)zekerheid’ te voorzien, weerklonk dit begrip dagelijks op alle denkbare media. De politiek, met het oog op de landelijke verkiezingen in november 2023, had het omarmd als een nieuw mantra, als het begin van een nieuw inzicht. Nu, ruim vier maanden later, lijkt de urgentie verdwenen – althans, wanneer we diezelfde media weer als maatstaf nemen.

Wij schreven in onze oproep dat bestaan(on)zekerheid juist in Rotterdam, de armste stad van Nederland, een urgent onderwerp is. Zo’n 15,4% van de Rotterdammers leeft onder de armoedegrens. De stijgende kosten van levensonderhoud als gevolg van inflatie zorgen ervoor dat het dagelijks bestaan voor inwoners van Rotterdam steeds onzekerder wordt. Circa 85.000 mensen in de stad verdienen te weinig om te voorzien in basislevensbehoeften als eten, kleding, huisvesting en gezondheidszorg. Dit zorgt ervoor dat steeds meer mensen afhankelijk zijn van hulp, zoals de Voedselbank, om te overleven. Daarnaast kampen ongeveer 50.000 Rotterdammers met schulden. Tegelijkertijd zorgt de krappe woningmarkt voor een overvolle nachtopvang en slapende mensen in portieken en op straat. Hoe armoede en bestaans(on)zekerheid er anno 2024 uitzien en veranderen, is niet altijd even zichtbaar. We zijn ervan overtuigd dat dit urgente onderwerp, dat veel Rotterdammers direct of indirect treft en vele gezichten kent, nodig in beeld moet worden gebracht.

Overtroffen
Onze verwachting dat dit thema onder kunstenaars iets losmaakt, werd de afgelopen tijd al bevestigd door bijvoorbeeld de manifestatie Recht op Rust waarbij in solidariteit met dakloze Rotterdammers tentenkampen werden opgezet op het Stationsplein, de trappen van het Stadshuis en Wijkpark het Oude Westen. Rotterdamse kunstenaars behoorden tot de initiatiefnemers en verzorgden een divers programma met sprekers, muziek en workshops. En toch werd onze verwachting ruimschoots overtroffen! Niet alleen stuurden maar liefst 79 kunstenaars hun documentatie en motivatie in, het hoogste aantal inzendingen sinds de start van het stadstekenaarschap, ook constateerden de juryleden dat de meeste inzenders in hun motivatie blijk gaven van een grote persoonlijke betrokkenheid. Veel inzendingen gaan over een ernstige vorm van armoede en het is soms schokkend de persoonlijke verhalen te lezen van mensen die zelf worstelen in die bestaansonzekerheid. En met de toenemende twijfel over de toekomst bij een steeds grotere groep mensen wordt het perspectief niet beter. De jury is zeer onder de indruk van het niveau waarop de persoonlijke thematiek naar krachtige tekeningen wordt vertaald – vaak van leed naar veerkracht, met alle hoop en dromen die eronder liggen. Ook constateert de jury dat zich dit jaar een grote groep nieuwe jonge tekenaars heeft aangemeld en zij is daar oprecht blij mee. Het maakte haar taak om de Stadstekenaars van 2024 te kiezen er evenwel niet gemakkelijker op!

Jurering
Alle inzendingen werden door de afzonderlijke juryleden beoordeeld op inhoudelijke motivatie en de kracht van de tekeningen om uitdrukking te geven aan de thematiek. Van daaruit ontstond een shortlist van 19 kandidaten die door de gezamenlijke jury werd besproken. Overigens is dit een opmerkelijk hoog aantal, hetgeen de diversiteit en de kwaliteit van de inzendingen nog maar eens benadrukt. In de discussies die daarop volgden, speelden de begrippen oprechtheid, expressie en veerkracht een centrale rol. Ook een zekere verhalende kwaliteit waarbij de persoonlijke ervaring in een gedeelde beleving evolueert, én de zichtbaarheid van Rotterdam in het werk van de inzenders werden daarbij betrokken.

Nadat de kruitdampen waren opgetrokken bleven vier namen in het vizier van alle juryleden. Dit was genoeg reden voor overleg, omdat in de traditie van de Rotterdamse Stadstekenaars er jaarlijks drie worden gekozen. Echter, dit is niet in steen gebeiteld. Ieder jaar trachten we in onze keuze een spannende variatie te laten zien in de wijze van aanpak, de artistieke uitwerking en natuurlijk de intrinsieke Rotterdamse component. Tot nu toe bleek drie een perfect getal voor het aantal kunstenaars dat met deze uitgangspunten aan slag kon gaan. De jury van 2024 legde zich daar echter niet bij neer, het pakket aan verlangens was te groot voor drie kunstenaars. Uiteraard moet van binnenuit het diepere verhaal worden verbeeld, maar ook is het belangrijk om kunstenaars echt een kans te bieden om te groeien. Het is belangrijk dat zij hun eigen verhaal vertellen en mensen op een respectvolle manier worden geportretteerd. Maar ook een bepaalde stedelijke trots is belangrijk. En mooi zou het zijn wanneer er onderzoek plaatsvindt. Misschien iets activistisch?

Kortom, uiteindelijk opperde een van de juryleden dat een vierde kunstenaar niet gemist kon worden, ja, zelfs noodzakelijk werd. En aldus geschiedde. Met heel veel trots en genoegen benoemt de jury de volgende kunstenaars tot Rotterdamse Stadstekenaar 2024:

Ainine
Hij is een autodidact tekenaar die de Bic-balpen als basis gebruikt in al zijn tekeningen. Hij leefde jarenlang op straat en weet wat kou, honger, eenzaamheid, hulpeloosheid en het gevoel buitengesloten te zijn betekent. Zijn tekenproject zal bestaan uit het weergeven van de situatie van individuen die moeite hebben zich aan te passen aan de samenleving, vanwege een gebrek aan middelen van bestaan, gebrek aan huisvesting, papieren, werk en geld, en wier leven een dagelijkse strijd om te overleven is geworden. De jury is onder indruk van zijn tekeningen en de wijze waarop hij het thema doorleeft. “Het is mooi hoe hij schrijft over de metafoor van het lichaam voor de maatschappij: ‘Een zogenaamd beschaafde samenleving die niet toegeeft dat zij mensen heeft buitengesloten, is als een ziek lichaam dat weigert zijn ziekte te zien. Het kan niet gezond functioneren’.”

Sioe Jeng Tsao
De ervaringen als kind van zelfstandige ondernemers hebben haar gevormd en het begrip verdiept voor de uitdagingen waarmee veel kleine ondernemers worden geconfronteerd. De strijd om te overleven tegenover de groeiende dominantie van grote ketens, de constante druk om de eindjes aan elkaar te knopen – het zijn ervaringen die zij maar al te goed kent. “Maar juist in deze uitdagingen zie ik ook de veerkracht en de vastberadenheid van de Rotterdammers, en ik geloof dat het belangrijk is om deze verhalen te delen en te belichten”. Haar idee is om de veerkracht en de weerbaarheid van de Rotterdammers centraal te stellen in haar tekeningen. Zij wil de verhalen van individuen vastleggen die ondanks de armoede en onzekerheid, hun creativiteit, doorzettingsvermogen en solidariteit tonen. De jury heeft grote waardering voor zowel de motivatie als het voornemen om haar persoonlijke verhaal op te tekenen in een aantrekkelijke en kleurrijke stijl.

Tania Alexandra Cardosa
Het Rotterdamse motto ‘Sterker door Strijd’ staat centraal in het plan van Cardosa. Deze stedelijke strijdkreet voedt in hoge mate de identiteit van de stad, vooral voor wat betreft architectuur en stedelijke ontwikkeling. Maar zoals bekend is er ook een keerzijde, namelijk op het gebied van leefbaarheid en de sociale omstandigheden van veel bewoners van de stad. Zij gaat aan de slag om dit contrast in verhalende tekeningen vast te leggen. De jury ziet hierin een sterke combinatie van onderzoek en activisme, gebaseerd op persoonlijke ervaringen in de stad. De tekeningen van Cardosa nemen je mee in de veranderingen waaraan de stad nu in hevige mate onderhevig is. Ook is mooi dat zij een verbinding legt tussen verleden, heden en toekomst. Rotterdam heeft sowieso een krachtige traditie van bewonersactivisme zoals Aktiegroep Oude Westen, de blokkade van Spangen onder leiding van Annie Verdoold en Grarda Pelger uit de Tweebosbuurt – het is goed wanneer dit vuur levend blijft.

Take-A-Way Collective
Sinds 2022 brengt het collectief buren bij elkaar om koffie te drinken, verhalen te vertellen en collectieve maaksessies te initiëren. In de groep bevinden zich buurtbewoners (Tarwewijk) met verschillende culturele achtergronden en sociale posities, vluchtelingen zonder en met een verblijfsvergunning, dakloze mensen, kunstenaars, hulpverleners, ambtenaren, eenzame mensen en kartrekkers. Samen produceren zij beelden en producten waarvan de opbrengst weer ten goede komt aan de mensen die het nodig hebben.

Take-A-Way Collective wil een realistische en kwetsbare inkijk geven in het leven in de stad Rotterdam anno 2024, in al haar moeilijke maar ook mooie vormen. Verhalen van heel lang wachten in onzekerheid, gevechten met bureaucratische systemen, maar ook elkaar steunen en warme ontmoetingen kunnen we tot leven laten komen in beeld. De jury is enthousiast over de collectieve werkwijze en ziet dit ook als een voorbeeld in het huidige tijdsgewricht. Het collageachtige komt heel sterk over en laat zien dat eenzaamheid onder het leven in armoede enorm groot is. Het gebouwde collectief draagt uit dat je je netwerk versterkt en daarmee de basisvoorwaarden schept om jezelf staande te houden in moeilijke tijden. En vandaaruit creëren ze – dat is heel sterk.

Rotterdam, 8 april 2024,

namens de jury Stadstekenaars 2024, bestaande uit Pris Roos (kunstenaar), David Snels (Kunsthal), Thamar Kemperman (Programma coördinator Kunst en Cultuur , Pauluskerk), Jantje Steenhuis (directeur Stadsarchief Rotterdam), Wanda Waanders (conservator Stadsarchief Rotterdam), Cindy Stegeman (Art Office, CBK Rotterdam) en Ove Lucas (CBK Rotterdam).